Chế độ dinh dưỡng cho người tiểu đường, nên ăn gì, kiêng gì

Chế độ dinh dưỡng đối với người bị đái tháo đường được coi là quan trọng nhất trong quá trình điều trị bệnh, bên cạnh việc dùng thuốc và tập luyện. Người bệnh đái tháo đường cần tuân thủ chế độ ăn nghiêm ngặt để vừa đảm bảo đủ các nhóm chất dinh dưỡng, đồng thời duy trì chỉ số đường huyết luôn ổn định. Vậy chế độ dinh dưỡng như thế nào sẽ giúp người bệnh đáp ứng được các mục tiêu trên? Hãy cùng Suppro theo dõi bài viết sau đây.

Chế độ dinh dưỡng cho người tiểu đường

1. Vai trò của dinh dưỡng với người tiểu đường

Bên cạnh việc sử dụng thuốc điều trị và tập luyện, dinh dưỡng là một phần quan trọng không kém khi điều trị đái tháo đường. Chế độ ăn uống hợp lý đối với người đái tháo đường sẽ cung cấp đầy đủ chất các nhóm chất cho người bệnh để cung cấp đủ năng lượng cho cơ thể sinh hoạt, làm việc và giúp chỉ số đường huyết luôn trong mức ổn định. 

Chế độ dinh dưỡng hiệu quả không chỉ hữu ích trong bình ổn lượng glucose máu mà còn cải thiện tình trạng rối loạn lipid, mỡ máu rất thường gặp ở bệnh nhân tiểu đường, giúp duy trì cân nặng mong muốn. Nhờ đó người đái tháo đường sẽ kiểm soát được bệnh tốt hơn và ngăn ngừa những biến chứng không đáng có.

Chế độ dinh dưỡng quan trọng với người tiểu đường

2. Nguyên tắc dinh dưỡng cho người bệnh tiểu đường

Trong chế độ ăn uống của bệnh nhân tiểu đường, để duy trì lượng đường trong máu ở ngưỡng an toàn thì người bệnh tiểu đường nên tuân thủ một số nguyên tắc ăn uống như sau:

Ăn đủ chất, đa dạng

Một chế độ ăn uống lành mạnh, đủ chất, đa dạng là rất quan trọng đối với người bệnh tiểu đường. 

Ở đây, “đủ chất” có nghĩa là bạn cần ăn đủ các nhóm thực phẩm chính, bao gồm:

• Nhóm tinh bột: gạo lứt, yến mạch, khoai lang,…
• Nhóm đạm: thịt nạc, cá, trứng, sữa,…
• Nhóm chất béo: các loại chất béo lành mạnh, chẳng hạn như dầu ô liu, dầu mè,…
• Nhóm rau củ quả: các loại rau củ quả có màu xanh đậm, màu đỏ, màu vàng,…

Còn “đa dạng” ở đây có nghĩa là bạn nên ăn nhiều loại thực phẩm khác nhau trong mỗi nhóm. Việc ăn đa dạng các loại thực phẩm giúp cung cấp đầy đủ các chất dinh dưỡng cần thiết cho cơ thể, đồng thời giúp tránh xảy ra tình trạng chán ăn ở người bệnh.

Chế độ ăn uống đầy đủ và đa dạng giúp đảm bảo cung cấp đầy đủ các chất dinh dưỡng cần thiết cho cơ thể. Nguyên tắc này giúp cung cấp đầy đủ các chất dinh dưỡng cần thiết cho cơ thể, giúp kiểm soát đường huyết, ngăn ngừa các biến chứng của bệnh tiểu đường và cải thiện chất lượng cuộc sống của người bệnh.

Kiểm soát tốt chỉ số đường huyết

Kiểm soát tốt chỉ số đường huyết là một trong những mục tiêu quan trọng nhất trong điều trị bệnh tiểu đường. Mục tiêu kiểm soát đường huyết ở người bệnh tiểu đường là:

• Đường huyết lúc đói (glucose máu đói): dưới 130 mg/dL.
• Đường huyết sau ăn 1 giờ (glucose máu sau ăn 1 giờ): dưới 180 mg/dL
• Đường huyết sau ăn 2 giờ (glucose máu sau ăn 2 giờ): dưới 150 mg/dL

Việc kiểm soát đường huyết tốt giúp ngăn ngừa và làm chậm tiến triển của các biến chứng tiểu đường.

Không làm gia tăng các yếu tố nguy cơ

Nguyên tắc thứ 3 trong chế độ dinh dưỡng của người bệnh tiểu đường là không làm gia tăng các yếu tố nguy cơ như rối loạn lipid máu, tăng huyết áp, suy thận,…

Để giảm nguy cơ mắc các bệnh lý khác, người tiểu đường cần kiểm soát tốt lượng đường trong máu, duy trì cân nặng hợp lý, không hút thuốc lá, và hạn chế uống rượu bia.

Phù hợp với văn hoá ẩm thực địa phương

Văn hoá ẩm thực địa phương cũng là một yếu tố cần được cân nhắc khi xây dựng chế độ dinh dưỡng cho người tiểu đường. Mỗi vùng miền có những món ăn đặc trưng riêng, phù hợp với sở thích và khẩu vị của người dân địa phương. Nếu chế độ dinh dưỡng không phù hợp với văn hoá ẩm thực địa phương, người bệnh sẽ khó có thể duy trì được chế độ ăn uống kiểm soát đường huyết lâu dài.

Ví dụ, ở Việt Nam, cơm là món ăn chính trong các bữa ăn. Để phù hợp với chế độ dinh dưỡng cho người tiểu đường, người bệnh có thể sử dụng gạo lứt thay cho gạo trắng. Gạo lứt có hàm lượng chất xơ cao hơn gạo trắng, giúp kiểm soát đường huyết hiệu quả hơn.

Ngoài ra, người bệnh có thể thay thế các món ăn chiên, rán, nướng bằng các món luộc, hấp, kho,… Các món ăn này có hàm lượng chất béo thấp hơn, giúp kiểm soát cân nặng và giảm nguy cơ mắc các bệnh tim mạch.

Việc xây dựng chế độ dinh dưỡng phù hợp với văn hoá ẩm thực địa phương là một thách thức đối với người tiểu đường. Tuy nhiên, với sự nỗ lực và kiên trì, người bệnh có thể xây dựng được chế độ ăn uống lành mạnh, giúp kiểm soát bệnh tiểu đường hiệu quả.

Bổ sung đủ nước

Nước có vai trò quan trọng với người bệnh tiểu đường trong việc:

• Giúp cơ thể đào thải glucose dư thừa. 
• Giúp giảm nguy cơ mắc các biến chứng của bệnh tiểu đường.
• Giúp kiểm soát cân nặng. 

Người bệnh tiểu đường nên uống nước thường xuyên, ngay cả khi không cảm thấy khát. Nên uống nước trước, trong và sau khi tập thể dục. Ngoài ra, người bệnh tiểu đường cũng nên bổ sung nước từ các nguồn thực phẩm như trái cây và rau củ.

Chia nhỏ các bữa ăn

Người tiểu đường cần chia nhỏ các bữa ăn trong ngày để giúp kiểm soát lượng đường trong máu. Khi ăn nhiều bữa nhỏ trong ngày, lượng đường trong máu sẽ được phân bố đều hơn, giúp cơ thể hấp thụ đường một cách ổn định. Điều này sẽ giúp ngăn ngừa tình trạng đường huyết tăng cao sau bữa ăn.

Ngoài ra, việc chia nhỏ bữa ăn còn đem lại các lợi ích như:

• Cải thiện mức độ cholesterol
• Cải thiện chức năng tim mạch
• Cải thiện tâm trạng và năng lượng

Không loại bỏ hoàn toàn đồ ngọt

Người tiểu đường không nên loại bỏ hoàn toàn đồ ngọt vì những lý do sau:

• Đường là một nguồn cung cấp năng lượng cho cơ thể. Đường cung cấp năng lượng cho não bộ, cơ bắp và các cơ quan khác trong cơ thể.
• Đường giúp cơ thể hấp thụ các chất dinh dưỡng khác như vitamin C, vitamin B1, vitamin B2,…
• Đường giúp cơ thể sản xuất hormone serotonin, một loại hormone có tác dụng cải thiện tâm trạng, giảm căng thẳng và lo lắng.

Tuy nhiên, người tiểu đường cần hạn chế ăn đồ ngọt để kiểm soát lượng đường trong máu. Lượng đường tiêu thụ hàng ngày của người tiểu đường nên nằm trong khoảng 25-30 gam.

Người bệnh có thể thêm đường vào chế độ ăn bằng cách lựa chọn các loại đồ ngọt lành mạnh và ăn đồ ngọt ở mức độ vừa phải như trái cây có chỉ số GI thấp, các loại hạt, sữa chua.

Không kiêng tuyệt đối chất béo

Chất béo là một chất dinh dưỡng quan trọng, cần thiết cho cơ thể. Chất béo cung cấp năng lượng, giúp cơ thể hấp thụ các vitamin tan trong chất béo, bảo vệ các cơ quan và mô trong cơ thể.

Người tiểu đường cần kiểm soát lượng đường trong máu, nhưng không nên kiêng tuyệt đối chất béo. Kiêng tuyệt đối chất béo có thể dẫn đến nhiều vấn đề sức khỏe, bao gồm:

• Tăng nguy cơ mắc bệnh tim mạch
• Tăng nguy cơ mắc bệnh Alzheimer
• Tăng nguy cơ mắc bệnh loãng xương
• Tăng nguy cơ mắc bệnh trầm cảm

Các chuyên gia khuyến cáo người tiểu đường nên bổ sung chất béo lành mạnh từ các nguồn thực phẩm như cá béo, dầu oliu, hạt lanh, hạt chia,…

Nguyên tắc dinh dưỡng cho người bệnh tiểu đường

3. Người bệnh tiểu đường nên ăn gì, kiêng gì

Bằng cách xây dựng chế độ ăn uống lành mạnh, người bệnh tiểu đường có thể kiểm soát lượng đường trong máu, giảm nguy cơ mắc các biến chứng của bệnh tiểu đường và cải thiện chất lượng cuộc sống.  

3.1. Người bệnh tiểu đường nên ăn gì

Dưới đây là những nhóm thực phẩm mà người bệnh nên bổ sung:

Tinh bột (glucid) 

Tỷ lệ năng lượng do glucid cung cấp theo khuyến nghị chiếm 55-60% tổng số năng lượng. 

Người bệnh nên ưu tiên sử dụng các loại thực phẩm thay cơm như ngũ cốc nguyên hạt, gạo lứt, khoai củ để tránh tình trạng đường huyết tăng nhanh sau khi ăn. Lớp vỏ của các loại glucid trên còn chứa nhiều vitamin, khoáng chất, đặc biệt là chất xơ rất tốt cho tiêu hóa cũng như góp phần giúp đường huyết tăng chậm hơn.

Rau củ 

Việc bổ sung các thực phẩm có chứa nhiều chất xơ như rau củ cũng có tác dụng giúp cân bằng đường huyết rất tốt. 

Bệnh nhân tiểu đường nên tăng cường bổ sung các loại rau xanh như: súp-lơ, rau cải thìa, cải xoăn, rau mùi, rau diếp… hay các loại củ quả giàu chất xơ như củ cà rốt, củ cải đường hay trái bơ,… 

Bên cạnh đó, người bệnh tiểu đường cũng có thể tăng cường bổ sung thực phẩm ở dạng soup dễ tiêu hóa, có chất xơ hòa tan (FOS) như Suppro Bio cho người bệnh tiểu đường.

Trái cây có GI thấp 

Trái cây là một loại thực phẩm có chứa rất nhiều vitamin và khoáng chất rất tốt đối với người bệnh tiểu đường. Một số loại trái cây có chỉ số đường huyết thấp phù hợp với người bệnh tiểu đường như: kiwi, thanh long, bưởi, dâu tây,…

Trên tạp chí Y học quốc tế, một nghiên cứu được công bố năm 1993 cho thấy ảnh hưởng của fructose trên một nhóm bệnh nhân tiểu đường. Nghiên cứu cho thấy một chế độ ăn uống chứa fructose  chiếm tỉ lệ 20% lượng carbohydrate giúp cải thiện tới 34% tình trạng rối loạn dung nạp đường so với chế độ ăn uống không chứa fructose. 

Nhóm chất đạm (Protein) lành mạnh

Nhu cầu chất đạm của người bệnh tiểu đường nên đạt từ 14-20% tổng năng lượng hàng ngày tương đương với lượng protein cung cấp khoảng 1-1.2g/kg cân nặng/ngày. Nguồn protein có thể đến từ động vật hoặc thực vật. 

Nguồn thực phẩm giàu đạm từ các loại thịt phù hợp với người tiểu đường như thịt nạc, cá, thịt gia cầm bỏ da và hạn chế các loại thịt đỏ, phủ tạng. 

Nguồn đạm từ thực vật người bệnh có thể lựa chọn như hạt đậu nành, đậu xanh, đậu đen,… 

Đối với người đang bị gout kèm theo hoặc biến chứng suy thận sẽ cần phải giảm bớt lượng đạm tùy theo nhu cầu.

Nhóm chất béo (lipid) không no

Tỷ lệ chất béo khuyến nghị với người bệnh là 20-30% tổng năng lượng . Trong đó người bệnh nên ưu tiên lựa chọn chất béo không no như MCT, MUFA, PUFA,…tránh tối đa các acid béo no cũng như cholesterol có nhiều phủ tạng động vật.

3.2. Người tiểu đường nên kiêng gì

Dưới đây là một số thực phẩm mà người bị bệnh tiểu đường cần hạn chế ăn để bảo vệ sức khỏe:

• Người bệnh nên tránh xa các chất béo chuyển hóa hay chất béo bão hòa như: bơ thực vật, các loại đồ chiên xào có chứa dầu mỡ, đồ ăn nhanh, phô-mai, mỡ động vật, dầu cọ,  dầu dừa, bơ ca cao… 
• Hạn chế sử dụng muối trong quá trình chế biến món ăn: bệnh nhân đái tháo đường chỉ nên sử dụng dưới 2 gam muối mỗi ngày. Đồng thời nên hạn chế ăn các thực phẩm đóng gói hay được chế biến sẵn như các loại thịt muối hay rau muối vì chúng có chứa hàm lượng muối khá cao
• Không ăn thực phẩm chứa đường đơn hay các loại thức ăn có hàm lượng đường cao như bánh, kẹo, nước ngọt,…
• Nên hạn chế uống các loại đồ uống như rượu bia hay đồ uống có chứa nhiều calo và đường. 

Bạn đọc có thể tham khảo thêm tháp dinh dưỡng dưới đây để cân bằng chế độ dinh dưỡng của mình một cách hợp lý nhất.

Tháp dinh dưỡng cho người bệnh tiểu đường

4. Lưu ý về dinh dưỡng cho người tiểu đường 

Một số sai lầm thường gặp trong quá trình xây dựng chế độ dinh dưỡng người bệnh tiểu đường thường gặp phải như:

• Ăn quá nhiều một loại thực phẩm: Người bệnh tiểu đường thường có xu hướng ăn quá nhiều một loại thực phẩm, chẳng hạn như gạo lứt, rau củ,… Điều này có thể dẫn đến thiếu hụt các chất dinh dưỡng khác, ảnh hưởng đến sức khỏe tổng thể.
• Kiêng hoàn toàn đường: Đường là một loại carbohydrate đơn giản, có thể làm tăng lượng đường trong máu nhanh chóng. Tuy nhiên, kiêng hoàn toàn đường sẽ không cung cấp đủ năng lượng cho sự hoạt động của cơ thể dẫn tới mệt mỏi, suy nhược.
• Kiêng hoàn toàn chất béo: Người bệnh tiểu đường nên hạn chế ăn các loại chất béo bão hòa và chất béo chuyển hóa, nhưng không nên kiêng hoàn toàn chất béo. Thay vào đó, họ có thể lựa chọn các loại chất béo lành mạnh, chẳng hạn như chất béo không bão hòa đơn, chất béo không bão hòa đa,…
• Không kết hợp tập luyện: Tập luyện là một phần quan trọng trong việc kiểm soát lượng đường trong máu ở người bệnh tiểu đường. Tuy nhiên, nhiều người bệnh tiểu đường thường bỏ qua việc tập luyện.
• Không tuân thủ điều trị bằng thuốc: Việc không tuân thủ điều trị bằng thuốc có thể dẫn đến tình trạng đường huyết không kiểm soát được, tăng nguy cơ mắc các biến chứng của bệnh tiểu đường
• Giữ tâm lý căng thẳng lo lắng trong quá trình điều trị: Căng thẳng lo lắng có thể làm tăng lượng đường trong máu. Do đó, người bệnh tiểu đường cần giữ tâm lý thoải mái, tránh căng thẳng lo lắng.

Lưu ý về dinh dưỡng cho người tiểu đường

Trên đây là tất cả các thông tin về chế độ dinh dưỡng cho người tiểu đường. Hy vọng bài viết giúp ích cho bạn trong việc xây dựng chế độ ăn và lựa chọn thực phẩm cho người bệnh tiểu đường